1. Η έλλειψη οράματος
«Η πολυπλοκότητα των διαδικασιών. Υπάρχουν ένα σωρό φορείς που αποφασίζουν για το ίδιο πράγμα ή απαιτούνται πολλές εγκρίσεις από διαφορετικούς φορείς για να προχωρήσει ένα έργο. Αυτόν τον κατακερματισμό τον συναντώ σε όλες τις πτυχές και δομές της πόλης. Επιπλέον, οι
«Η πολυπλοκότητα των διαδικασιών. Υπάρχουν ένα σωρό φορείς που αποφασίζουν για το ίδιο πράγμα ή απαιτούνται πολλές εγκρίσεις από διαφορετικούς φορείς για να προχωρήσει ένα έργο. Αυτόν τον κατακερματισμό τον συναντώ σε όλες τις πτυχές και δομές της πόλης. Επιπλέον, οι
άνθρωποι που ορίζουν αυτή την πόλη ανακυκλώνονται, παρουσιάζονται συνεχώς οι ίδιοι και οι ίδιοι, με αποτέλεσμα να κατακερματίζονται τα πάντα, από το ποιος ορίζει την πόλη μέχρι το ποιος τη σχεδιάζει. Ετσι, δεν υπάρχει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο επανασυγκρότησής της.
Πραγματικά, δυσκολεύομαι αυτή τη στιγμή να εντοπίσω μια νέα ηγετική αυθεντία με όραμα η οποία να ξεχωρίζει. Από τη στιγμή που απουσιάζει ο κεντρικός σχεδιαστής, ενώ η πόλη έχει χτυπήσει τοίχο, δεν υπάρχει τρόπος να περάσουμε στην επόμενη εποχή: να θέσουμε τα πράγματα σε επίπεδο επανίδρυσης της πόλης και της αστικής οικονομίας. Χωρίς όραμα και προοπτική, πώς ξεφεύγεις από το σημείο μηδέν;».
Ιάσονας Τσάκωνας - Διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας ανάπτυξης του κέντρου Oliaros
2. H εγκατάλειψη του κέντρου
«Η απομάκρυνση κρατικών υπηρεσιών από το κέντρο σημαίνει ερήμωση πολλών οικοδομικών τετραγώνων γύρω από το κουφάρι που απομένει. Κλείνουν καταστήματα και βιοτεχνίες, χάνονται χώροι συνάθροισης του κοινού, αδειάζουν δρόμοι, αδειάζουν κατοικίες. Παρατηρούνται φαινόμενα γκετοποίησης και υποβάθμισης. Μέσα σε δέκα χρόνια χάθηκε η ζωντάνια του κέντρου. Η φυγή προς τις περιφέρειες συνηθίζεται στην Ευρώπη, αλλά πραγματοποιείται ύστερα από λήψη μέτρων, όχι τυχαία. Πρέπει να ξανακερδίσουμε την έννοια της κεντρικότητας. Να προσέξουμε ιδιαιτέρως ποιες χρήσεις απομακρύνονται. Δηλαδή, η άποψη ότι πρέπει να φύγει η δημόσια διοίκηση από το κέντρο για να προστατευτεί από τις διαδηλώσεις δεν στέκει από μόνη της. Λάθος το να φύγει το υπουργείο Παιδείας από τη Μητροπόλεως. Οπως και η πρόταση που διατυπώνεται συχνά, να απομακρυνθεί η Βουλή από το κέντρο ή το Πολυτεχνείο και το Οικονομικό Πανεπιστήμιο: δεν αφαιρείς τις απαραίτητες δραστηριότητες που οφείλουν να υπάρχουν σε ένα κέντρο. Δεν αποκλείεις μια λειτουργία ιστορικού χαρακτήρα από το κέντρο της πόλης δίχως να ξέρεις πώς θα αντικατασταθεί».
Γιάννης Πολύζος - Καθηγητής Πολεοδομίας στο ΕΜΠ
3. Η απουσία «κοινών τόπων»
«Η Αθήνα οικοδομήθηκε στα ερείπια της παλιάς πόλης, σε μια πόλη μικρότερη από τη σημερινή. Αυτό το δεδομένο οδήγησε στην περιστολή του δημόσιου χώρου και δημιούργησε το μείζον πρόβλημα στη λειτουργία και στην απόλαυση της πόλης από τους κατοίκους της. Σήμερα πλέον διανύουμε την εποχή όπου αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε τη διάκριση ανάμεσα στο ιδιωτικό και στο δημόσιο, και ο όρος “δημόσιο” αντικαθίσταται από μια νέα αντίληψη, που στα αγγλικά ευστόχως ονομάζεται “commons”, δηλαδή κοινά αγαθά, κοινοί πόροι: η θάλασσα, τα αποξηραμένα ποτάμια, τα δάση, οι αγροτικές περιοχές, οι λόφοι, αλλά και η ίδια η ατμόσφαιρα αποτελούν μέρος της τοπογραφίας μιας πόλης. Εχουμε μόλις αρχίσει να συζητάμε την ανάγκη για την Αθήνα να ανοιχτεί ξανά προς τη θάλασσα, μέχρι το Σούνιο. Η συρρίκνωση του δημόσιου χώρου, που ακολουθεί την Αθήνα από τη γέννησή της, σήμερα φτάνει στην κρίση των “κοινών”. Μπορούμε να αποκτήσουμε μια πιο όμορφη Αθήνα μέσα στο πλαίσιο των κοινών; Αν ναι, θα δουν την Αθήνα αλλιώς οι κάτοικοί της;».
Γιώργος Τζιρτζιλάκης - Kαθηγητής Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
4. Ο οικοδομικός κανονισμός
«Θα έλεγα ότι το βασικό αμάρτημα που διαπράχθηκε στην Αθήνα είναι ότι χτίσαμε τη νέα πόλη στα ίχνη της παλιάς. Υπό την πίεση γρήγορων και εύκολων λύσεων, δεν σκεφτήκαμε σε βάθος χρόνου, δεν οραματιστήκαμε την ολοκληρωμένη εικόνα. Εκεί που τα σπίτια ήταν μικρά, έγιναν μεγάλα, εκεί που οι δρόμοι ήταν για κάρα γέμισαν με αυτοκίνητα. Παλαιότερα, οι συνθήκες διαβίωσης στα χωριά ήταν δύσκολες – χωρίς τουαλέτες, κουζίνες κτλ. Οταν οι άνθρωποι έρχονταν στην πόλη και αποκτούσαν τρεχούμενο νερό και μπάνιο, ένιωθαν ευτυχείς. Ωστόσο, δεν συνειδητοποιούσαμε τότε ότι μακροπρόθεσμα είχαμε χάσει τους βασικούς άξονες ποιότητας ζωής. Διότι τώρα υπάρχουν σπίτια με κακό φωτισμό και αερισμό και δημιουργούνται εστίες μόλυνσης. Γιατί να μεγαλώνουν τα παιδιά σε αυτά τα σπίτια; Δημιουργούμε οικοδομικούς κανονισμούς και νόμους και ύστερα κάνουμε τα πάντα για να τους καταστρατηγήσουμε αφού αποδεικνύονται ανεφάρμοστοι: έχουν προκύψει έξω από τη φυσιολογική ροή των πραγμάτων».
Σπύρος Πολλάλης - Kαθηγητής Πολεοδομικού Σχεδιασμού στο Χάρβαρντ, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Ελληνικό ΑΕ
5. Τα τραπεζάκια έξω
«Θα ήθελα να αναφερθώ στην απάθεια όλων μας σχετικά με τη μη τήρηση των συμφωνιών που έχουμε συνάψει ως κοινωνία – την ανομία: όταν την ανέχεσαι, γίνεται νόμος. Περπατάς στο πεζοδρόμιο και κορνάρουν τα μηχανάκια για να κάνεις στην μπάντα και να περάσουν. Για να μην αναφερθώ στους πεζόδρομους. Παρά το ότι εκπροσωπώ τον φορέα που έχει υλοποιήσει σημαντικούς πεζόδρομους της Αθήνας (π.χ. Διονυσίου Αρεοπαγίτου), πιστεύω ότι πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα φειδωλοί στις πεζοδρομήσεις.
Μου αρέσουν πολύ “τα τραπεζάκια έξω”. Αλλωστε, σύμφωνα με τον συγγραφέα Περικλή Γιαννόπουλο, “ο βίος εν Ελλάδι είναι υπαίθριος”. Δεν είναι, όμως, δυνατόν να μη μένει κενός χώρος, να εξαπλώνονται παντού και κάθε διαμόρφωση δημόσιου χώρου να καταλήγει ως “η αυλή” του κοντινού café-εστιατορίου. Στην Ιατρική το πρόβλημα θα ονομαζόταν “μετάσταση”. Για να μην αναφερθώ στα άτομα με αναπηρία ή στη μητέρα με το καρότσι. Πιστεύω ότι οφείλουμε να τηρούμε τις συμφωνίες που κάνουμε. Μέχρι να αποφασίσουμε θεσμικά να τις αλλάξουμε».
Ντόρα Γαλάνη - Αρχιτέκτων, πολεοδόμος, πρόεδρος της εταιρείας Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων & Αναπλάσεις ΑΕ
6. Η απαξίωση της γειτονιάς
«Υπάρχουν δύο κλίμακες σχεδιασμού στην πόλη. Ο σχεδιασμός σε μεγάλη κλίμακα, που αφορά άξονες, ζώνες χρήσεων, κυκλοφορία κτλ., και ο σχεδιασμός σε μικροκλίμακα, έννοια που γίνεται αντιληπτή κάθε πρωί που ανοίγουμε την εξώπορτα του σπιτιού μας. Σχετίζεται με πεζοδρόμια, οργάνωση στάθμευσης, χώρους απόθεσης απορριμμάτων, ποδηλατοδρόμους, φυτεύσεις, παγκάκια. Προβλήματα συντήρησης της μικρής κλίμακας βιώνουμε καθημερινά και μας ταλανίζουν.
Ισως έφθασε η στιγμή να επικεντρωθούμε σε αρχιτεκτονικές επεμβάσεις σε γειτονιές που θα δεχθούν ακόμη μεγαλύτερες πιέσεις υποβάθμισης στο άμεσο μέλλον. Ως γραφείο βραβευθήκαμε για την πρόταση που αφορούσε το οικοδομικό τετράγωνο το οποίο ορίζεται από τις οδούς Φυλής και Ολυμπίας. Η συντήρηση της μικροκλίμακας, εν μέσω οικονομικής κρίσης, χρειάζεται τον πολίτη. Υπάρχουν οι Atenistas, μια ομάδα που εξωραΐζει χώρους με αυτοσχέδιο τρόπο. Θα μπορούσαν να οργανωθούν δράσεις για τους πολίτες επίσημα από την πολιτεία. Ο δήμος μπορεί να μετατρέψει έναν χώρο σε πάρκο, εφόσον κατασκευάσει τις υποδομές, και να καλέσει πολίτες για δεντροφύτευση ή βάψιμο των τοίχων».
Στέλλα Δαούτη - Aρχιτέκτων (AREA)
7. Η απαξίωση του Ελαιώνα
«Νομίζω ότι η ανεξέλεγκτη και χωρίς σχεδιασμό πολεοδομική ανάπτυξη δεν απαξίωσε μόνο το ιστορικό θαλάσσιο μέτωπο της πόλης όσο και τον Ελαιώνα, μια περιοχή 9.000 στρεμμάτων που απέχει μόλις 3 χλμ. από το ιστορικό κέντρο. Αν παρατηρούσε κανείς έναν χάρτη της πόλης, θα έβλεπε μια γκρι κηλίδα και μια περιοχή που έχει και αυτή αφεθεί στη μοίρα της. Μια πλήρης αναρχία με τεράστιες κενές εκτάσεις, άλλες εγκαταλελειμμένες, άλλες που έχουν σε έναν βαθμό καταληφθεί. Ενας χώρος που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί πόλη, βρίσκεται μάλιστα στις παρυφές του κέντρου της πόλης. Βέβαια, με αφορμή το γήπεδο του Παναθηναϊκού θα δούμε και εκεί μια ανεξέλεγκτη δόμηση σιγά σιγά να ροκανίζει τον χώρο χωρίς σχεδιασμό. Εχω την πεποίθηση ότι ο Ελαιώνας θα έπρεπε να αποτελέσει ένα κατ’ εξοχήν εργαλείο ανάπλασης και ανανέωσης του κέντρου της πόλης.
Δεν υπάρχουν προσωπικότητες που να μπορούν να ηγηθούν πρωτοβουλιών, ούτε συλλογική και πολιτική βούληση. Βούληση της κοινωνίας να κάνει βήματα. Χαρακτηριστικό είναι το ρυθμιστικό σχέδιο της Αθήνας, που η αναθεώρησή του πάλι καρκινοβατεί. Το ρυθμιστικό της Αθήνας εκφράζει πάντα προθέσεις και κατευθύνσεις, ποτέ δεν εκφράζει σχεδιασμό. Και αυτό αποτελεί μία από τις αιτίες για να μην μπορούμε ποτέ να φτάσουμε σε τελικό αποτέλεσμα με πιο ορθολογικό τρόπο».
Ηβη Νανοπούλου - Αρχιτέκτων (γραφείο Παπαγιάννη
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 7 Απριλίου 2013
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 7 Απριλίου 2013
.